Thuốc giảm đau: Ranh giới giữa sử dụng và lạm dụng

Có nhiều loại thuốc giảm đau khác nhau, trong đó có thuốc giảm đau tác dụng mạnh nhưng lại dễ gây nghiện hoặc dùng lâu dài sẽ gây tác dụng phụ nặng nề. Để giúp việc sử dụng thuốc giảm đau hợp lý, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã đề ra ba bậc thang dùng thuốc giảm đau như sau.

Bậc 1 là khi đau nhẹ và vừa, nên dùng thuốc giảm đau thông thường, mua không cần có toa của bác sĩ (gọi là thuốc OTC). Đó là paracetamol hoặc thuốc nằm trong nhóm là thuốc chống viêm không steroid (viết tắt là NSAID, gồm có: aspirin, ibuprofen, diclofenac…). Nếu dùng thuốc giảm đau bậc 1 là paracetamol hay aspirin không cải thiện, có nghĩa người bệnh bị đau ở bậc cao hơn tức ở bậc 2 (đau nặng) hoặc bậc 3 (đau dữ dội). Lúc này phải dùng đến thuốc giảm đau là loại gây nghiện có nguồn gốc thuốc phiện với loại trung bình như codein hoặc loại mạnh như morphin. Thuốc giảm đau bậc 2 và 3 có tính chất gây nghiện, bắt buộc phải có bác sĩ điều trị chỉ định, tức là chỉ dùng khi có đơn thuốc được ghi bởi bác sĩ.

Chính vì thuốc giảm đau bậc 1 có thể mua dễ dàng, sử dụng rộng rãi và dùng ngày càng tăng liều nên tỷ lệ tai biến do thuốc này ngày càng tăng. Việc tự ý sử dụng thuốc và không biết được các tác dụng phụ tiềm tàng, không biết được sự khác nhau giữa các thuốc giảm đau thường làm cho người bệnh lơ là trong lựa chọn thuốc, dùng bất cứ thuốc gì mà họ cho là thích hợp, dùng trong thời gian rất dài và dẫn đến các tai biến trầm trọng.

Ảnh: Internet

Gần đây, nhiều chuyên gia y tế lưu ý đặc biệt đến nguy cơ bị tác dụng phụ của thuốc giảm đau đối với hai nhóm người: nhóm người bị hen suyễn và nhóm người có vấn đề về tim mạch.

Trước hết, đối với người bị hen suyễn hoặc người có cơ địa dễ bị dị ứng, không nên dùng thuốc aspirin hoặc các thuốc chống viêm không steroid khác. Bởi vì loại thuốc giảm đau này có thể gây co thắt phế quản, làm khởi phát cơn hen, làm triệu chứng hen suyễn nặng thêm đến mức có thể nguy hiểm đến tính mạng.

Người đang có bệnh lý về tim mạch phải hết sức thận trọng trong lựa chọn thuốc giảm đau. Nên tránh dùng các thuốc NSAID nói chung (ngoại trừ aspirin liều thấp có tác dụng ngừa huyết khối có thể được bác sĩ tim mạch chỉ định dùng để ngừa đau thắt ngực, ngừa nhồi máu cơ tim). Nếu tự ý dùng thuốc NSAID có thể làm tăng nguy cơ suy tim ở người cao tuổi, hoặc thuốc aspirin có thể làm tăng huyết áp ở người đang mắc bệnh huyết áp cao.

Riêng thuốc paracetamol tuy an toàn hơn aspirin trong một số trường hợp, nhưng cần phải lưu ý độc tính của nó đối với gan. Đã có khá nhiều trường hợp ngộ độc paracetamol dẫn đến hoại tử tế bào gan, đặc biệt ở người cao tuổi hoặc ở người có chức năng gan hoạt động kém. Paracetamol gây nhiễm độc gan là do dùng quá liều. Vậy, nên lưu ý:

- Không được dùng paracetamol để tự điều trị cảm sốt, giảm đau quá 10 ngày ở người lớn và quá năm ngày ở trẻ con, trừ khi được bác sĩ hướng dẫn.

- Đối với người lớn, liều thông thường không nên quá 4g/ngày (mỗi lần chỉ nên dùng 500mg-1.000mg, một ngày không quá ba lần). Riêng người cao tuổi, nên dùng liều thấp hơn do chức năng gan kém.

- Người uống rượu nhiều không nên dùng bừa bãi paracetamol, đặc biệt không nên uống thuốc với mục đích “ngừa nhức đầu, để uống rượu không say”. Paracetamol và rượu đều có hại cho gan, do đó nếu kết hợp sẽ làm tăng độ nguy hại lên nhiều lần.

Tóm lại, việc chọn và dùng thuốc giảm đau không phải là việc đơn giản mà đòi hỏi phải thận trọng. Khi cần dùng thuốc giảm đau chỉ nên dùng thuốc giảm đau bậc 1 và nên chọn paracetamol là thuốc dùng đầu tiên, dùng đúng liều và không dùng kéo dài.

Nếu tình trạng đau không cải thiện hoặc cải thiện, sau đó lại tái phát, ta nên đến cơ sở điều trị để được bác sĩ khám, xác định nguyên nhân và giúp chọn loại thuốc giảm đau thích hợp.

PGS-TS Nguyễn Hữu Đức
Đại học Y Dược TP.HCM

Meo.vn (Theo PNO)