Ăn cua, ốc nấu chưa chín dễ bị nhiễm bệnh sán lá phổi, nhất là loại cua sống ở vùng suối miền núi phía Bắc nước ta

Khi mắc sán lá phổi, triệu chứng đầu tiên của người bệnh là ho kéo dài, từng đợt; ho ra máu, thường ho nhiều vào sáng sớm hoặc tràn dịch màng phổi. Nếu sán cư trú ở não thì thường có cơn động kinh, ở gan thì gây áp-xe gan.

Mắc bệnh do ăn phải ấu trùng

Do các triệu chứng lâm sàng rất giống với bệnh lao nên người bệnh thường đi khám chuyên khoa lao trước khi đến với chuyên khoa ký sinh trùng. Vì vậy, hầu hết bệnh nhân sán lá phổi đều được chẩn đoán là lao và điều trị thuốc lao hằng năm, thậm chí hàng chục năm và có bệnh nhân ở thị xã Hà Giang bị ho ra máu và được chẩn đoán và điều trị lao trong suốt 30 năm.

Khoảng 500 bệnh nhân sán lá phổi chúng tôi đã gặp tại 10 tỉnh miền núi phía Bắc đều được cơ sở y tế các cấp từ tuyến xã đến Trung ương chẩn đoán là lao. Một số trường hợp chẩn đoán nhầm u phổi, xử lý cắt thùy phổi thì hậu quả còn nặng nề hơn, trong khi đó nếu là sán lá phổi thì không cần phẫu thuật.

Một bệnh nhi ở Tuyên Quang mổ cắt thùy phổi có 2 sán lá phổi

Bệnh sán lá phổi không lây trực tiếp từ người này sang người khác như lao. Bệnh này là do ăn phải ấu trùng sán lá phổi trong cua hay tôm, chủ yếu là cua đá (cua suối). Tuy nhiên, sán không chỉ có ở phổi mà nhiều bộ phận khác cũng có thể có sán ký sinh như phúc mạc, gan, tinh hoàn, não...  

Cần chẩn đoán chính xác

Muốn chẩn đoán xác định sán lá phổi cần xét nghiệm đờm, dịch màng phổi hoặc phân tìm trứng sán. Một điều khó khăn tương tự như với lao, đó là tỉ lệ tìm thấy trứng sán lá phổi trong đờm chỉ đạt 30%-40% số bệnh nhân bị sán lá phổi.   Nhưng thuận lợi hơn là liệu trình điều trị sán lá phổi chỉ 2 ngày, trong khi liệu trình điều trị lao tới 3-6 tháng và thuốc lao có độc tính cao hơn nhiều so với thuốc sán lá phổi.

Người ta còn chẩn đoán dựa vào hình ảnh X-quang hoặc thử các phản ứng miễn dịch để vừa chẩn đoán vừa tiên lượng bệnh. Mặc dù vậy, với tổn thương ở phổi, nhiều kỹ thuật viên X-quang không phân biệt được giữa sán lá phổi và lao hay u.

Có bệnh nhân nữ 13 tuổi, ở Đà Bắc - tỉnh Hòa Bình, tới một bệnh viện ở Hà Nội và được chẩn đoán u phổi, chỉ định mổ cắt lá phổi có u. bố bệnh nhi tìm gặp chúng tôi xin được tư vấn, chúng tôi xác định sán lá phổi và điều trị khỏi, thoát được cuộc phẫu thuật.

Tháng 6-2009, một bệnh nhi 8 tuổi ở tỉnh Tuyên Quang lại không được may mắn như vậy nên phải phẫu thuật cắt bỏ thùy phổi chứa 2 con sán lá phổi trong khối u.

Trường hợp chỉ tràn dịch màng phổi mà không ho ra máu thì việc chẩn đoán có khó khăn hơn. Ví dụ bệnh nhân Tòng Văn Ph., ở xã Chiềng Bằng, huyện Thuận Châu - Sơn La, bị tràn dịch màng phổi, được chẩn đoán là lao và được điều trị lao kết hợp chọc dịch hằng tuần, mỗi lần chọc được hàng lít dịch, suốt 8 năm liên tục, làm cho lồng ngực biến dạng, méo mó. Khi được Bệnh viện Bạch Mai mời hội chẩn, chúng tôi đã xác định bệnh nhân bị sán lá phổi (có trứng sán trong dịch màng phổi) và điều trị khỏi sau 2 ngày.

Tại một xã miền núi vùng sâu tỉnh Yên Bái, trong cùng một tháng giữa năm 2001 có 2 cháu bé, 8 và 12 tuổi, tử vong do ho ra máu. Trong đó, một cháu đã từng đi bệnh viện lớn điều trị nhưng không khỏi và gia đình còn chị và em cùng có triệu chứng ho ra máu như vậy. Chúng tôi đã phối hợp với Trung tâm Phòng chống sốt rét tỉnh Yên Bái xác định nguyên nhân gây tử vong của các cháu này là bệnh sán lá phổi.   Đáng lưu ý, những bệnh nhân sán lá phổi được phát hiện hầu hết ở các tỉnh miền núi phía Bắc như Lai Châu, Sơn La, Hòa Bình, Lào Cai, Hà Giang, Lạng Sơn, Tuyên Quang...