Trong giới y học cổ truyền lưu truyền rằng “Nhân sâm giết người vô tội, đại hoàng cứu người vô công”, điều đó chứng minh rằng nhận thức về đại hoàng còn rất thiên lệch, coi nhẹ tác dụng của đại hoàng, dù giá trị về kinh tế không cao nhưng khi cần, dùng đúng bệnh thì rất có tác dụng. Trong y học cổ truyền, đại hoàng là vị thuốc tốt, được coi là “lão tướng quân”.
Theo Đông y, đại hoàng vị đắng, tính hàn; vào kinh tỳ, vị, đại trường, tâm bào, can. Tác dụng tả nhiệt thông tiện, phá ứ, phá đàm thực, khứ hủ sinh tân, thông lợi thủy cốc, điều trung, lợi trường vị, an hòa ngũ tạng. Chủ trị kết tích ở trường vị do thực nhiệt, huyết ứ kết khối ở vùng bụng, kinh nguyệt bế, cuồng táo do thực hỏa, nôn ra máu, chảy máu cam, tiêu viêm ứ, bỏng nóng (bôi ở ngoài).
Một số phương thuốc có dùng đại hoàng:
Trị biến chứng đái tháo đường
Trị đái tháo đường biến chứng thận: hoàng kỳ 50g; xích thược 25g; xuyên khung, đương quy, kê nội kim, thương truật mỗi vị 15g; đào nhân, hồng hoa, đại hoàng mỗi vị 6g; tang ký sinh 30g, sắc uống. Phù hợp với những trường hợp khí hư, huyết ứ, người mệt mỏi, sắc mặt vàng khô, có protein trong nước tiểu.
Trị đái tháo đường biến chứng võng mạc mắt giai đoạn sớm: thiên hoa phấn 15g; cát căn, hoài sơn mỗi vị 20g; ngọc trúc, sinh địa, bạch thược, sơn thù du, kiều mạch diệp, đan sâm mỗi vị 15g; đại hoàng sao 6g. Sắc uống ngày 1 thang. Bài này phù hợp với thể âm hư táo nhiệt có triệu chứng: phiền khát, uống nhiều, tiểu tiện nhiều lần hoặc người gầy, hay đói, lưỡi đỏ thẫm, ít rêu, mạch tế sác; khám mắt phát hiện thấy có hiện tượng phình vi mao mạch, chấm xuất huyết rải rác, võng mạc phù nhẹ.
Trị huyết trệ, kinh bế và sản hậu ứ huyết, bụng dưới đau: đại hoàng 12g, đào nhân 12g, miết trùng 4g. Sắc uống.
Trị chấn thương đụng dập, bỏng, mụn nhọt lở loét: đại hoàng tán bột trộn dấm hoặc mật bôi vào vết thương.
Trị các bệnh về gan
Vàng da do viêm gan cấp: ngoài điều trị tích cực bằng y học hiện đại có thể phối hợp với y học cổ truyền hiệu quả điều trị rất tốt. Phép điều trị là thanh nhiệt giải độc, lợi thấp thoái hoàng. Dùng bài “Nhân trần cao thang” gồm nhân trần 84g, đại hoàng 24g, chi tử 14g, sắc uống. Tác dụng: lợi mật, giảm mỡ máu, ức chế sự thoái hóa của tế bào gan đạt hiệu quả tốt, vàng da giảm nhanh, tế bào gan hồi phục nhanh chóng.
Xơ gan: đại hoàng 12g, bạch hoa xà thiệt thảo 12g, bán chi liên 12g, bạch truật 12g, hoàng kỳ 12g, xích thược 10g, đào nhân 10g, uất kim 8g, sài hồ 12g. Tác dụng thanh nhiệt giải độc, ích khí hoạt huyết hóa ứ, nhuyễn kiên tán kết, tiêu trướng trừ mãn, cải thiện chức năng gan, hạn chế xơ hóa tế bào gan; đạt hiệu quả cao.
Lưu ý: – Uống quá liều gây ra buồn nôn, nôn, đau đầu, bụng trướng, đại tiện lỏng… Mặc dù đại hoàng có tác dụng thông tiện nhuận tràng nhưng dùng liên tục trong một thời gian dài lại gây ra hiện tượng táo bón thứ phát.
- Thận trọng khi dùng cho những người tỳ vị hư nhược, phụ nữ có thai hoặc cho con bú.
Trị đại tiện táo
Khí suy đại tiện táo: nhân sâm (đảng sâm 15g), hoàng kỳ 15g, đại hoàng 10g. Sắc uống.
Huyết hư đại tiện táo: đương quy, bạch thược, đại hoàng mỗi vị 10g. Sắc uống.
Âm hư đại tiện táo: mạch đông, thiên đông mỗi vị 12g, đại hoàng 10g. Sắc uống.
Dương hư đại tiện táo: chế phụ tử 10g sắc kỹ trước, can khương 6g, đại hoàng 10g. Sắc uống.
Đại tiện táo do thực tích khí trệ: binh lang 6g, mộc hương, đại hoàng mỗi vị 10g. Sắc uống.
Đại tiện táo do nhiệt kết tinh khô: dùng “Ma tử nhân hoàn” gồm đại hoàng 10g, chỉ thực 6g, hậu phác 12g, bạch thược 12g, hạnh nhân 10g. Sắc uống.
TS. Nguyễn Thị Tâm Thuận
Bí ngô còn gọi là bí đỏ, bí rợ... Giá trị dinh dưỡng của lá, hoa, quả bí ngô đã được nói đến nhiều. Trong bài này chỉ đề cập đến tác dụng chữa bệnh của quả và hạt bí ngô.