Tại Bệnh viện Bạch Mai (Hà Nội) mới đây đã tiếp nhận một bệnh nhi ngộ độc muối do người nhà cho bé uống oresol không đúng quy định. Bệnh nhân tử vong sau 18 giờ dù đã được điều trị tích cực tại Khoa Hồi sức cấp cứu. Được biết, bệnh nhi bị tiêu chảy và nôn ở nhà từ hôm trước. Người mẹ đã cho bé uống hết hơn 3 gói oresol bằng cách pha từng ít một ra chén và cho trẻ uống liên tục vì thấy cháu vẫn khát.

Đây chính là nguyên nhân làm cho cháu tử vong vì tiêu chảy mất nước ưu trương nặng do uống dung dịch oresol pha sai nồng độ. Lượng muối quá đậm đặc làm trẻ tử vong do phù não cấp tính nặng.

Đây không phải là trường hợp đầu tiên đến bệnh viện vì uống bột oresol sai nồng độ. Có khá nhiều bà mẹ trẻ đã cho con uống oresol không đúng cách khiến con mình lâm vào tình trạng nguy hiểm, nếu không được cấp cứu kịp thời sẽ tử vong.

Oresol đã cứu sống hàng triệu trẻ em bị tiêu chảy cấp

Tiêu chảy là hiện tượng đi đại tiện bất thường từ 3 lần trở lên trong ngày, phân lỏng hoặc nhiều nước, thường gặp ở trẻ em từ 6 tháng đến 5 tuổi. Bệnh tiêu chảy do nhiều nguyên nhân khác nhau như nhiễm khuẩn đường ruột, dị ứng, nhiễm độc, ngộ độc thức ăn. Khi bị tiêu chảy cấp tính, cơ thể mất nhiều nước và muối khoáng dẫn đến rối loạn tuần hoàn, nhiễm độc thần kinh, nếu không được điều trị kịp thời có thể nguy hiểm đến tính mạng.

Bệnh tiêu chảy cấp tính mất nước ở trẻ nhỏ rất nguy hiểm. Đây là bệnh gây tử vong hàng đầu cho trẻ em tại các nước đang phát triển. Từ khi xuất hiện dạng thuốc gói bột oresol để pha thành dung dịch uống bù nước và điện giải đã cứu sống hàng triệu trẻ em trên thế giới. Gói thuốc bột oresol là dạng thuốc rất phổ biến, dễ bào chế, được trang bị đến tất cả các cơ số thuốc cấp cứu của y tế xã. Oresol cũng được các thầy thuốc khuyên dùng ở gia đình khi có người bị mất nước và chất điện giải do tiêu chảy, nôn, sốt cao... Tuy nhiên, điều quan trọng nhất là sử dụng nó phải đúng cách, tức là phải pha đúng nồng độ quy định.

Oresol (Oral Rehydration Salts: ORS) có công thức gồm natri clorid: 3,5g; natri citrar 2,9g; kali clorid 1,5 g và glucose 20g. Một số nơi bào chế có thể thay natri citrat bằng natri hydrocarbonat 2,5 g. Gói thuốc bột oresol rất dễ hút ẩm và bị chảy nước, do đó được đóng trong túi nhôm, hàn kín, bảo quản ở nơi khô ráo. Với trọng lượng gói thuốc 27,5g, khá rẻ tiền, nó rất tiện dụng để cấp phát đến tận gia đình. Tuy nhiên điều cần lưu ý nhất khi sử dụng loại thuốc này là phải pha một gói thuốc có khối lượng 27,5g vào đủ 1 lít nước đun sôi để nguội rồi mới được uống dần từng ít một dung dịch đó trong ngày. Điều quan trọng này lại rất nhiều người quên.  Khá nhiều bà mẹ trẻ đã pha gói thuốc không đúng cách, pha quá đặc, không đủ 1 lít nước cho 1 gói oresol nên trẻ con uống vào bị tăng áp lực thẩm thấu máu do nồng độ natri lên quá 150mmol/l gây phù não cấp tính.

Cách pha thuốc oresol để tạo dung dịch có nồng độ đúng quy định

Khi dùng thuốc oresol để bù nước và điện giải, điều quan trọng đầu tiên là phải tạo ra một dung dịch đúng nồng độ quy định. Nhà sản xuất và thầy thuốc bao giờ cũng hướng dẫn người sử dụng phải pha 1 gói thuốc 27,5 g vào 1 lít nước rồi mới cho người mất nước, tiêu chảy uống dần dung dịch đó. Điều này cũng được ghi rõ trên bao bì của gói thuốc. Nếu không uống hết 1 lít dung dịch đó, ta có thể bỏ đi và khi cần lại pha gói khác cũng vào 1 lít nước để uống tiếp. Xin nhắc lại là luôn luôn phải pha 1 gói thuốc vào 1 lít nước cho tan hết rồi mới được uống. Nhiều người đã không để ý đến điều quan trọng này mà lại pha gói thuốc dần từng ít một vào cốc, chén rồi uống hết đến đâu lại pha tiếp. Đây là kiểu dùng thuốc oresol rất nguy hiểm, không đúng cách và gây tử vong cho trẻ nhỏ đã nói ở trên. Có gia đình do không có dụng cụ đựng đủ một lít nước nên đã ra mua 1 chai nước khoáng 250 ml  (1/4 lít) rồi dốc cả gói thuốc oresol vào chai, lắc đều và cho người bệnh uống từng ít một. Cách dùng này rất sai lầm vì chai nước khoáng bản thân nó cũng đã có một số chất khoáng, tức là đã có các ion kim loại. Hơn nữa nó cũng không đủ dung tích 1 lít nên nồng độ dung dịch tạo ra không đúng quy định, rất đậm đặc. Khi bệnh nhân uống dung dịch này sẽ rất nguy hiểm. Vì vậy tuyệt đối không được pha oresol với bất cứ dung dịch nước đóng chai nào. Chỉ được pha nó với nước đun sôi để nguội. Nếu không có dụng cụ đo 1 lít nước thì pha vào bát to bằng cách lấy ca đong. Trong trường hợp nói trên, có thể lấy vỏ chai đựng nước khoáng loại 250 ml để đong và cần 4 lần chai 250ml nước đun sôi để nguội cho 1 gói thuốc oresol.

Một số lưu ý khi sử dụng oresol

Thuốc bột oresol được dùng cho các trường hợp tiêu chảy mất nước nhưng đôi khi người ta vẫn dùng cho người không bị tiêu chảy nhưng ra nhiều mồ hôi, mất nước như đi dã ngoại, sau khi hành quân. Tuy nhiên cần thận trọng với người bị các bệnh về tim mạch, gan, thận do thuốc có thành phần chất điện giải khá cao. Khi dùng oresol cho các trường hợp tiêu chảy nặng vẫn phải tiêm truyền dung dịch glucose đẳng trương 5%.

Người bệnh nên nhớ rằng oresol là thuốc bù nước và bổ sung chất điện giải. Một tình trạng thường xảy ra khi mắc bệnh tiêu chảy cấp hoặc ra mồ hôi nhiều. Do đó trong các bệnh tiêu chảy như tả, tiêu chảy cấp tính cần phải dùng các thuốc khác nữa như thuốc kháng sinh, thuốc chống độc, thuốc chống rối loạn tiêu hóa do loạn khuẩn đường ruột... Vì vậy, khi bệnh nhân bị tiêu chảy cần phải đưa đến cơ sở y tế gần nhất để dùng thuốc đúng quy định.

Làm gì khi không có sẵn oresol?

Tại một số địa phương miền núi hoặc vùng xa không có sẵn gói bột oresol, trong trường hợp khẩn cấp cần dùng dung dịch bù nước và điện giải, người ta có thể áp dụng các cách sau đây: Lấy 1 thìa muối ăn và 8 thìa đường pha vào 1 lít nước và uống dung dịch này từng ít một trong ngày. Nên nhớ là loại thìa pha cà phê, tức là thìa loại nhỏ và tỷ lệ giữa muối và đường là 1/8. Nếu không có đường thì nấu cháo loãng (6 bát nước và một nắm gạo), cho vào một nhúm muối rồi chắt lấy nước cho bệnh nhân uống. Cần chú ý cho người bệnh uống đủ nước, bổ sung nước hoa quả tươi, nước dừa cũng rất tốt. Nếu trẻ đang bú mẹ thì phải tiếp tục cho bú. Không được thấy trẻ đi ngoài nhiều nước mà kiêng bú và kiêng uống nước sẽ rất nguy hiểm.

ThS. Lê Quốc Thịnh